Jak napisać abstrakt?

Często można usłyszeć poradę, że wstęp (i abstrakt) pisze się na końcu, gdy już wiemy, co dokładnie napisaliśmy w artykule. Rzeczywiście – ostateczne wersje abstraktu i wstępu najłatwiej pisze się na końcu. Na tym etapie wiemy już, jak dokładnie ułożyliśmy naszą argumentację i które wyniki są najważniejsze i warte podkreślenia.

Ale zazwyczaj jakąś formę abstraktu musimy napisać już wcześniej. Na przykład gdy streszczamy naszą wizję artykułu potencjalnym współautorom, zgłaszamy się na konferencję albo prerejestrujemy badanie. Naszkicowanie abstraktu na początku zmusza do ustalenia odpowiedzi na kluczowe pytanie: o czym będzie ten artykuł? W ten sposób uświadamiamy sobie samym, jak definiujemy pytanie badawcze, do jakiej literatury chcemy coś wnieść i w jaki sposób zamierzamy zrealizować założone cele. Dlatego dobrze napisać abstrakt na początku i – być może zupełnie od nowa – na końcu pracy nad tekstem.

Często abstrakty są napisane zbyt ogólnie. Można się z nich dowiedzieć, że autorzy „eksplorują” jakiś temat, „rzucają światło” na jakąś zależność albo „zapełniają lukę w literaturze”. Zazwyczaj można być bardziej konkretnym i napisać, do czego te eksploracje doprowadziły i jaką konkretnie zależność wykazano. W tym wpisie zbieram kilka wskazówek, które pomagają napisać spójny i czytelny abstrakt.

Jak długi powinien być abstrakt?

Maksymalną długość abstraktu wyznacza redakcja czasopisma. Na przykład British Journal of Political Science, American Political Science Review czy Studia Socjologiczne wymagają abstraktów do 150 słów; Political Psychology i Demography – do 200 słów, a Demographic Research – do 250 słów. W niektórych czasopismach można lub trzeba dodatkowo zaproponować „highlights”, czyli kilka głównych myśli zapisanych w formie punktów; są one później czasem wykorzystywane w mediach społecznościowych. Dokładnych wymagań zawsze trzeba poszukać na stronie czasopisma przed wysłaniem artykułu, a najlepiej – przed zabraniem się za pisanie jego ostatecznej wersji.

Jaką formę powinien mieć abstrakt?

Niektóre czasopisma wymagają ustrukturyzowanego abstraktu (structured abstract), czyli zawierającego około pięciu konkretnych nagłówków. W naukach społecznych takie abstrakty są rzadsze niż w medycynie. Ale ustrukturyzowanego abstraktu wymaga na przykład czasopismo Demographic Research. Na jego stronie można znaleźć dość dokładne wskazówki dla autorów (na obrazku poniżej) i przykłady abstraktów porównujące wersję „tradycyjną” z ustrukturyzowaną (1, 2).

Nawet jeśli czasopismo wymaga nieustrukturyzowanego abstraktu, warto posłużyć się takim szablonem: napisać abstrakt ustrukturyzowany, a później usunąć nagłówki. Dzięki temu zwiększymy szanse, że streszczenie będzie czytelne i zawrze niezbędne informacje. Posługując się takimi schematami, być może nauka traci różnorodność tekstów, ale za to naukowcom jest łatwiej czytać cudze prace.

Co powinien zawierać abstrakt?

Niezależnie od formy czasopisma zazwyczaj oczekują zawarcia podobnych informacji. Na przykład Nature proponuje następujący układ:

• jedno-dwa zdania z ogólnym wprowadzeniem, zrozumiałym dla każdego
• dwa-trzy zdania dokładniejszego wprowadzenia, zrozumiałego dla badaczy z pokrewnych dyscyplin
• zdanie określające ogólny problem badawczy
• zdanie pokazujące główny wynik
• dwa-trzy zdania wyjaśniające, co nasz artykuł wnosi w relacji do poprzednich badań
• jedno-dwa zdania bardziej ogólnego kontekstu
• opcjonalnie: dwa-trzy zdania szerszej perspektywy, zrozumiałe dla każdego.

Wydawnictwo Emerald proponuje podobną treść abstraktu:

• cel (dlaczego wykonano to badanie?)
• metoda (jak zrobiono badanie?)
• wyniki (co odkryto?)
• oryginalność / wartość (co to badanie wnosi do literatury i naszej wiedzy o świecie?)

Ale też sugeruje, że abstrakt powinien zawierać również ograniczenia badania oraz praktyczne i społeczne konsekwencje badania.

Podobne wskazówki daje redakcja Studiów Socjologicznych. Co ciekawe, wymaga, żeby abstrakt był napisany w trzeciej osobie. Niezależnie od wskazówek redakcji warto spojrzeć na abstrakty artykułów ostatnio opublikowanych w wybranym czasopiśmie. W niektórych dyscyplinach normą jest podawanie już w abstrakcie rozmiaru próby („N = …”), a nawet wyników. Różne są też zwyczaje dotyczące używania pierwszej lub trzeciej osoby, strony biernej albo czasu przeszłego.

Po co piszemy abstrakt?

W niektórych zestawieniach wskazówek można przeczytać, że abstrakt ma zachęcać do przeczytania całego tekstu. Ale abstrakt to nie „clickbait” ani dziennikarski „lead”. Naszymi odbiorcami są przede wszystkim naukowcy, których zainteresuje coś nowego i ważnego z punktu widzenia ich badań albo szerzej – całej dyscypliny. Jako pierwsi abstrakt pod tym kątem przeczytają redaktorzy i recenzenci, gdy wyślemy artykuł do czasopisma. W przypadku abstraktów wysyłanych na konferencje powinniśmy też pokazać, że nasze badanie pasuje do założonego tematu wydarzenia.

W czasach internetowych abstrakt powinien się także dobrze wyszukiwać. Wydawnictwo Wiley sugeruje, żeby główne wyniki i słowa kluczowe pojawiły się w dwóch pierwszych zdaniach. W całym abstrakcie słowa kluczowe powinny pojawić się od trzech do sześciu razy. Emerald zwraca uwagę, że pierwsze zdanie pojawi się też w wynikach wyszukiwania w Google Scholar.

Czy optymalizacja pod Google’a jest rzeczywiście kluczowa? Moim zdaniem nie. W porównaniu z renomą czasopisma i autora, tytułem, tematem i treścią artykułu, przejrzystością abstraktu, promocją w mediach społecznościowych i wśród znajomych, a później liczbą cytowań – ma pomijalne znaczenie. Ja przynajmniej nigdy nie patrzę na pierwsze zdanie w Google Scholar ani nie korzystam z artykułów tylko dlatego, że są pierwsze na końcu pracy nad tekstem. Natomiast powinniśmy się upewnić, że osoby szukające czegoś na temat, o którym piszemy – na przykład przygotowujące systematyczny przegląd literatury – rzeczywiście znajdą nasz artykuł i zauważą, o czym jest.

Abstrakt zawsze tworzy pierwsze wrażenie i oczekiwania wobec tekstu. Nie warto więc podkolorowywać wniosków. Ale nie oszukujmy się – nasz abstrakt przeczyta być może wielokrotnie więcej osób niż cały artykuł. Dlatego powinniśmy w nim zaprezentować nasze najważniejsze wyniki bez niedomówień, tak żebyśmy zostali dobrze zrozumiani przez odbiorców, którzy nie mają czasu przeczytać całej pracy albo nie mają do niej dostępu.